Overzicht van alle Amelander zeevarenden tijdens de Tweede Wereldoorlog

Veel eilander mannen zaten op zee toen de oorlog uitbrak. Een aantal kon in het eerste jaar van de oorlog, toen ons land nog neutraal was, tijdig afmonsteren en konden zo de oorlogsperiode op het eiland doorbrengen. De reizen waren echter lang en niet iedereen had de mogelijkheid of de kans om tijdig thuis te komen. Bovendien moest er ook geld verdiend worden en het was in die jaren niet altijd gemakkelijk om werk aan de wal te vinden.

 Toen de Duitsers ons land binnen vielen waren de eerste slachtoffers al gevallen. Al 20 schepen zonken door zeemijnen of werden al getorpedeerd door de Duitsers. In ieder geval is bekend dat 42 mannen die op Ameland woonachtig waren op de koopvaardij dienst hebben gedaan tijdens de oorlogsjaren. Daarnaast waren nog zeker ook 42 mannen afkomstig van Ameland op zee waarvan het gezin elders woonde. De meeste gezinnen van deze zeelieden woonden in Amsterdam of omgeving. Sommigen in Rotterdam of omgeving en slechts een enkeling in Friesland.

Soms keerde het gezin tijdens de oorlog terug naar het eiland om daar het einde van de oorlog af te wachten. Ze waren op Ameland geboren, hun ouders en familie woonde er. Het wonen in Amsterdam was in die tijd gebruikelijk omdat je dan niet hoefde heen en weer te reizen naar het eiland om je gezin te bezoeken tijdens de, soms korte, periodes van verlof. Ook kon je snel aanmonsteren op een schip wanneer je dicht bij de Amsterdamse haven woonde.

85 Amelanders op zee tijdens Tweede Wereldoorlog

De lijst van zeelieden omvat op dit moment 85 namen maar het is heel goed mogelijk dat er in de loop der tijd nog namen aan worden toegevoegd.

Voor zover nu bekend zijn 16 eilander zeelieden op zee omgekomen. De meesten door oorlogsgeweld, maar ook degenen die door een ongeluk of ziekte op zee zijn gebleven of daardoor ergens anders liggen begraven worden als slachtoffers aangemerkt.

Op 6 juni 1940 kondigde de Nederlandse regering een vaarplicht af en werd het koopvaardijpersoneel gemilitariseerd. Zo werd men verplicht om te blijven varen. In feite werden de zeelieden, ongeacht hun leeftijd, militair en werd je als deserteur beschouwd wanneer je het schip wilde verlaten.

Onverwacht en veelal wellicht ook ongewild moesten vele eilanders plotseling deelnemen aan de verschrikkelijke oorlog die ook op zee op wrede wijze werd uitgevochten.

840 Nederlandse schepen

Zo’n 840 schepen waren aan het begin van de oorlog beschikbaar en 18.000 bemanningsleden, waarvan 12.000 Nederlanders waren, hebben de gehele oorlog dienst gedaan.  387 Nederlandse schepen gingen tijdens de oorlog verloren waarvan de helft werd getorpedeerd door U-boten.

Het gevaar kwam dus vooral van de Duitse onderzeeboten. Als wolven lagen ze op de loer en doken soms zelfs op midden in een konvooi. De bestrijding was in het begin erg moeilijk. Er waren ook te weinig oorlogsschepen voor de begeleiding. In de loop van 1941 werd dit steeds beter. Aanvankelijk kon men vooral via Asdic de schepen via uitgezonden signalen opsporen. Maar wanneer de onderzeeboten boven water kwamen waren ze nauwelijks te zien. Met de komst van de radar in 1941 werd ook dat steeds een stuk gemakkelijker. Ook de Asdic techniek werd sterk verbeterd. Op 12 december 2016 werd op Nat. Geographic een documentaire uitgezonden over de strijd in 1940 en 1941 op de Atlantische Oceaan. Daarbij werd aandacht geschonken aan het einde van de U-boten 99 en 100, welke beiden waren betrokken bij de aanval op het stoomschip "Ootmarsum". Tijdens de aanval op het konvooi HX 112 op 17 maart 1941 nabij IJsland kwam een einde aan de “successen” van de beide onderzeeboten.

Voor de achterblijvers, de vrouwen, kinderen, ouders en familie waren het angstige tijden. Jarenlang had men vrijwel geen of erg weinig contact en ook na de bevrijding in mei 1945 kon het nog maanden duren voordat de mannen naar hun gezinnen konden terugkeren.

Bij het uitbreken van de oorlog dienden een aantal eilanders bij de Koninklijke Marine. We zullen hun namen vermelden bij dit hoofdstuk. De meesten zijn na de capitulatie teruggekeerd naar hun eiland. Sommigen kwamen op de koopvaardij terecht, slechts een enkeling bleef in dienst bij de marine.

Hoe gedenken wij hen die zijn gevallen?

Er is geen gedenkteken op Ameland waarop hun namen zijn vermeld maar omdat ze niet vergeten worden kun je bv op verschillende websites hun namen vinden. Het lijkt me goed om ook in dit boekje (uitgegeven door het Maritiem Centrum “Abraham Fock” ) hun namen te gedenken.

Door regelmatig aandacht te schenken aan omgekomen zeelieden zoals we dit o.a. in de vorige aflevering hebben gedaan met de vijf eilanders die omkwamen bij het vergaan van de Prins Willem II. Honderden eilanders zijn tenslotte op zee omgekomen en van de meesten zijn de verhalen niet bekend.

Een waardig zeeliedenmonument bij bv ons Maritiem Centrum zou de herinnering aan allen die op zee, omgekomen zijn en hun familie levend houden.

Misschien moeten we daar maar eens mee aan de slag!

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten de volgende 85 Amelanders op zee. Mocht u aanvullende gegevens hebben dan kunt u die mailen naar info(at)amelanderhistorie.nl