Ameland en de familie Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1681-1704)
In de ruim 20 jaar dat de heerlijkheid Ameland van de familie Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg was, waren er twee belangrijke huwelijken op het Slot in Ballum gesloten: één met een buitenechtelijke Zweedse prins en één met de rijkste Friese edelman van dat moment. Voldoende redenen om ons in deze periode (1681-1704) te verdiepen.
Het praalgraf van de familie Van Cammingha in de kerk van Tjerkwerd waar Rixt van Donia ligt begraven.
Toen Rixt van Donia in 1681 overleed, had ze al haar kinderen overleefd, waarmee een eind aan de eeuwenlange heerschappij van de familie Van Cammingha over Ameland kwam. Rixt werd in een prachtig praalgraf in de kerk van Tjerkwerd bijgezet (zie foto). Ze liet de heerlijkheid Ameland aan twee nichten van de familie Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg na. Deze nichten waren: Helena Maria thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1646-1681) en Isabella Susanna barones thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1639-1723).
Helena Maria thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg trouwde op 22 mei 1662 met Georg Wilco baron thoe Schwartzenberg en
Hohenlansberg (1637-1674). Georg Wilco was o.a. grietman van Oost-Dongeradeel vanaf 1653. Ze kregen drie kinderen waarvan de jongste twee in Ballum op Ameland werden geboren.
1. Wilco Holdinga thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1664-1704) trouwde op 26 april 1686 te Dongjum met Fedt Sophia van Goslinga (1666-1727);
2. Anna Dodonea thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1668-1714) trouwde in juni 1685 te Beetgum met Hobbe Esaias van Aylva (1645-1692) en hertrouwde na diens overlijden met Edzard van Burmania;
3. Jannetta Isabella barones thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1671-1735) trouwde op 12 juni 1692 te Ballum op Ameland met Sicco Johans van Goslinga (1664-1731). Jannetta's naam staat ook op het raam rechts uit de collectie van het Fries Museum.
Twee kinderen van Helena Maria en Georg Wilco trouwden met twee kinderen van Johan van Goslinga en Fedt Sophia van Cammingha.
Isabella Susanna barones thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1646-1681) was een volle nicht van Helena Maria en trouwde in september 1685 met Gustav Carlson von Börring (1649-1708) in Ballum op Ameland. Hij was een onechtelijke zoon van de Zweedse koning Karel X waarmee hij dus niet een slechte huwelijkskandidaat was. Waarschijnlijk was hij in zo’n goede doen dat zij in 1690 besloot om haar erfdeel van Rixt van Donia te scheiden waarmee ze afstand van de titel ‘Erf- en vrijvrouwe van Ameland’ deed. De akte van die scheiding kunt u hieronder bekijken. In deze akte staat o.a. dat Ameland op een waarde van 124.000 goudguldens werd geschat.
Gustav Carlson was een Zweedse hertog die zich voor zijn trouwen met Isabella Susanna al verdienstelijk in het leger had gemaakt. Hij had als generaal-luitenant in het leger van de Republiek gevochten. Hij begeleidde onder meer stadhouder Willem III bij zijn oversteek naar Engeland en diens eerste veldtocht tegen Ierland. Ook was hij beroemd om zijn uitgebreide bibliotheek. De lijst van boeken die na zijn dood op 1 januari 1708 werd opgemaakt, telt maar liefst zo’n 20.000 nummers!
Op 23 november 1723 stierf Isabella Susanne en liet een gigantisch vermogen achter. Zij had bezittingen in heel Friesland, en alleen al in de grietenij Menaldumadeel bezat zij ongeveer 600 hectare.
Na het overlijden van Helena Maria thoe Schwartzenberg in 1682 erfden haar drie kinderen Ameland als heerlijkheid. Zij droegen voortaan de titel ‘Erf- en vrijvrouwe/heer van Ameland’. Ook Georg Wilco en Helena Maria thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg hadden een goede huwelijkskandidaat voor hun jongste dochter gevonden, namelijk Sicco van Goslinga (1664-1731). Zijn moeder was Fed Sophia van Cammingha die van Ameland afkomstig was. Sicco heeft zijn voornaam aan haar familie te danken.
Sicco van Goslinga was in zijn tijd veruit de meest invloedrijke Friese edelman en politicus. Hij had veel bezittingen en was diplomaat voor de Republiek ook was hij namens het gewest Friesland gedeputeerde van de Raad van State en de Staten Generaal. In diverse oorlogen vocht hij samen met de John Churchill, Hertog van Marlborough, de rechtstreekse voorvader van de latere Britse premier Churchill.
Bekijk dit korte filmpje over Sicco van Goslinga
Als Fries politicus was hij een belangrijke adviseur voor de Friese stadhouders. Hij zal dan ook een belangrijke rol hebben gespeeld toen Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau (1666-1726) Ameland in 1704 van zijn schoonfamilie Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg kocht. Hoe de verkoop van Ameland precies verliep, staat in dit uitgebreide artikel beschreven: 'Hoe Ameland werd verkocht aan de Friese Nassau's'
Door Jacob Roep