Roel Walda in de illegaliteit 1940-1945
Kort verslag van de illegale werkzaamheden van de heer R. Walda te Hindeloopen, (van der Meer, Vander) uitgevoerd tijdens de bezettingsjaren 1940 tot en met 1945.
Het relaas van de illegale werkzaamheden van Vander, die door tientallen als hun "illegale vader" wordt beschouwd, is moeilijk op één blaadje saam te brengen. Hier volgt een poging ertoe: Het begin van Vanders illegale werk in organisatorisch verband dateert van december 1940, een datum, waarop verscheidene der illegale grootheden van het ogenblik nog nooit van illegaliteit hadden gehoord helaas. Vander had destijds contact met buitenlandse ondergrondse werkers om te komen tot één internationale verzetsorganisatie, wat, jammer genoeg, nooit is gelukt. Verder bemoeide Vander zich met de organisatie van de vrije pers. In oktober 1941 kreeg hij contact met persmensen uit Amsterdam, o.a. Tom Rot en Wim Speelman, die in het voorjaar in 1945 is gefusilleerd. Hij zag toen kans V.N. te laten drukken bij Hoekstra in Koudum; voor het eerst in Nederland in een oplage van 6000 exemplaren. Het drukken van V.N. ging regelmatig door. Voor de verspreiding van V.N. werden in Friesland verschillende onder-contacten gezocht, waarbij Jan Lever als één der eerste medewerkers genoemd moet worden, terwijl tevens Willem Santema in het illegale werk werd betrokken. W. Santema is in augustus 1944 in Vught gefusilleerd: Jan Lever vocht zich dood tegen de Groene Polizei bij Slochteren in juli 1944. Op 18 Maart 1942 deed de S.D., waaronder Lammerts en Schleijfer, een inval bij Vander. Hij wist te ontkomen en dook onder. Na enkele weken rust en schuilhouden begon het werk weer in zijn volle omvang. De "zaak" van Vander werd gesloten, omdat hij geweigerd had Feitsma's beruchte Jodenbordje op te hangen. Het aantal contacten werd uitgebreid, o.a. Henk Hos en Henk Jansen, beiden gefusilleerd. Inmiddels was in samenwerking met verschillende personen de OD georganiseerd. De gewestelijke staf van de OD bestond uit de heren: A. Meier Leeuwarden, Mr. van der Herberg Leeuwarden, Camping Huizum. Bergsma Huizum. Blom Huizum en Vander (zonder bekende woon- of verblijfplaats). Vander was belast met het uitzoeken van Districts- en gemeentecommandanten. Hij legde hiermede het fundament van de OD en werd hoofd van de Sectie Inlichtingen van de gewestelijke staf OD, totdat de OD overging in de NBS, toen hij een andere functie kreeg. Hierover straks. Vanaf het ogenblik dat er mensen onderdoken. genoten zij Vanders speciale belangstelling. Hij zorgde voor plaatsen, bonkaarten, kleding, voedsel en financiën. Hij genoot krachtige financiële steun van Mr van Renken, burgemeester van Idaarderadeel, terwijl tientallen andere personen met grote en kleine bijdragen hielpen. Er was veel nodig, vooral geld. Verschillende keren werden zwarte handelaren gedwongen bij te springen zonder hun goedkeuring, door huiszoeking en bedreiging. Voor de verzorging van bonkaarten had Vander contact met Groningen en de medewerking van verschillende distributie-ambtenaren, w.o. de heer Koelstra, vroeger leider van DK Sneek, op 14 juli 1944 door NSKK'ers vermoord. Vander belastte zich ook voortdurend met het verzorgen en plaatsen van geallieerde vliegers. Vander stelde, desgevraagd, zijn hulpbronnen steeds ter beschikking van L.O. Falsificatie van Persoonsbewijzen, Ausweisen en Bescheinigungen enz., was bij hem in goede handen. Vander bemoeide zich ook met de spionagedienst en kreeg hierin tot medewerker oom Klaas (Vermeulen), die later Hoofd Sectie Inlichtingen der NBS werd. Uit de aard van de zaak kunnen hierover geen mededelingen worden verstrekt. Met Sietze Westra (Harry) en enkele andere personen werd de commissie HHV opgericht. Deze commissie had ten doel voedsel naar Holland te sturen. Koeien werden bij de boeren opgekocht en hoofdzakelijk ingeblikt, naar Holland gezonden. In samenwerking met de Natura-Commissie te Leeuwarden (voorzitter Hommema Lek-kum, secretaris Sierksma Huizum) werden in Heerenveen, Sneek, Bolsward, Drachten en Franeker Natura-Commissies opgericht. terwijl in overleg met den heer Kingma, fabrikant te Leeuwarden, ondergedoken in Bakhuizen, in Gaasterland een inkoopcommissie werd gevormd. Het doel van al deze commissies was noodlijdende gezinnen te steunen. Via kerkelijke instanties werden deze voorzien van boter, vet, kaas, vlees enz. De HHV verstuurde voor de bevrijding van Friesland nog 350 ton levensmiddelen naar Amsterdam. Alles kwam ter bestemder plaatse. In december 1944 werd Vander benoemd tot Hoofd Sectie Verpleging der NBS in Friesland. In deze functie heeft hij kans gezien grote hoeveelheden voedsel clandestien op te slaan en voor verscheping naar Duitsland te behoeden. Zowel voor als na de bevrijding kenden velen de slagzin:
"Spreek met Vander en het komt in orde!". Op initiatief van Mr. van Renken, burgemeester van Idaarderadeel, werd "H.A.H. opgericht. Dit werd een groots opgezette actie, waarvan het praktische gedeelte door Vander en Sietze Westra werd verzorgd. Met medewerking van verschillende Natura-commissies werden tientallen schepen volgeladen met levensmiddelen en direct na de bevrijding naar Amsterdam verzonden. Na de bevrijding nam Vander zitting in het Burmaniahuis als Hoofd van de Verpleging. Hij had daar een zeer drukke werkkring, maar voerde zijn werk met genoegen uit. De samenwerking met de verschillende Sectiehoofden was uitstekend. Op 3 juni 1945 verliet Vander zijn bureau in Leeuwarden en verhuisde naar Ameland. Als sluitstuk van zijn N.B.S.- loopbaan beschouwt hij de door zijn Collega's van de NBS gebrachte revue:" En nu -.-. vooruit!!
Opgemaakt door Kopie in opdracht van Sectie Documentatie de ABS, hoewel het moeite kostte om de gegevens los te krijgen. w.g. Kopie (alias Eeuwke Koopmans)
Bovenstaande feiten zijn naar waarheid vermeld.