Carbidschieten op Ameland op Oudejaarsdag

In het staartje van elk jaar wordt er op Ameland, zoals op meer plekken in Nederland, fanatiek geschoten met carbid. Het parkeerterrein bij Hollum is een vaste plaats en in Buren aan de rand van het dorp staan carbidkanonnen. Ook de knallers in Nes en Ballum kunnen er wat van. Ameland luidt het jaar uit met knallen. En het zijn forse knallen uit melkbussen en oude gastanks, die zijn omgebouwd tot knalkanonnen. Carbidschieten wordt toegestaan door de gemeente op bepaalde plaatsen en alleen op Oudejaarsdag.

Door Jeanet de Jong

Carbidschieten
Traditioneel wordt rond oudjaar de melkbus gepakt en met carbid geknald. Op Ameland zijn enkele vriendengroepen fanatieke carbidschieters. Ze gebruiken daarvoor melkbussen of nog grotere kanonnen, zoals geprepareerde lege gasflessen. Het carbid wordt in de melkbus gestopt, nat gemaakt en daarna wordt de melkbus met een deksel of bal afgesloten. Met een ontsteker wordt het carbid ontstoken en dan volgt een knal of dreun.

Hoe het begon

Wanneer begon men met carbidschieten? Volgens een artikeltje in de Leeuwarder Courant van 31 januari 1936 begon het in die maand van dat jaar met een nieuwjaarsontploffing. Het carbid was niet meer nodig voor de lamp van de fiets vanwege de ontwikkeling van de dynamo en de boeren hadden in de winter weinig melk en daardoor melkbussen over. In Lioessens in Friesland besloot men een nieuwjaarsknal te organiseren. De landstreek daverde van de knal en de twee mannen kregen een bekeuring. Sindsdien maakte carbidschieten met een melkbus opmars.

Acetyleen
Nat carbid vormt acetyleen, dat door verhitting ontploft en de bal of het deksel meters ver weg laat schieten. Om niet te veel naar het deksel te hoeven zoeken en om schade te voorkomen, wordt het deksel wel met een ketting vastgezet. Wordt er met een bal of boei geschoten, dan moeten de carbidschieters het veld door om de weggeschoten bal op te halen.

Timing en optimale knal
Het moeilijkste aan het carbidschieten is de timing. De variabelen zitten in de hoeveelheid carbid, de hoeveel water en de duur tot ontsteking. Met een goede timing vormt zich de optimale knal en het is de sport om die knal zo mooi en hard mogelijk te maken.
Carbidschieten kan met blikjes, melkbussen en omgebouwde gasflessen. Voor nog hardere knallen worden er zelfs oude giertanks gebruikt. De knallen zijn kilometers ver te horen. De kosten van carbid-schieten zijn een fractie van wat er aan siervuurwerk de lucht in gaat met oud en nieuw. De knallen zijn evenredig veel harder.

Knal of floeper
Voor een melkbus van 30 liter volgt er een lekkere knal met een stukje carbid van 50 tot 60 gram. Als de timing niet goed is en er te weinig gas wordt gevormd, volgt een floeper, een dof geluid dat in de verste verte niet op de beoogde knal lijkt.

Carbid voor fietsverlichting

Oorspronkelijk werd carbid gebruikt als fietsverlichting. Het was bijvoorbeeld bij de smid verkrijgbaar en werd veel in de Tweede Wereldoorlog gebruikt. In de smederij werd het goedje gebruikt bij het lassen. Op het platteland was er gemakkelijk aan te komen en dat was ook op Ameland het geval. Melkbussen waren er ook genoeg. Carbid dat tot een papje is verworden is uitgewerkt. Als er nog harde stukjes in zitten, dan zit het werkzame acetyleen er nog in.

Sissen
Carbid dat reageert maakt een sissend geluid en dat is het moment waarop het ontplofbare gas wordt gevormd. Acetyleen ontploft al bij een kleine vonk.

Voorbereiding
Voor het carbidschieten is ruimte nodig. Een deksel of bal kan wel 50 meter weg schieten.

Gaatje
In de melkbus wordt een klein gaatje geboord. Dit kan:

• midden in de bodem;
• aan de zijkant van de bodem.

Ontsteking
Om het carbid te kunnen ontsteken heb je een ontsteker nodig:

• een stok en daaraan een brandende lap;
• een stok met een gasbrandertje;
• op de bus gemonteerde piëzo-element, die ontsteekt door aan een touw te trekken.

Chemische reactie
Aan de basis van een mooie knal ligt een chemische reactie;
Calciumcarbid plus Water geeft Acetyleengas plus Calciumhydroxide. Het is het gas dat door vuur tot ontploffing wordt gebracht.

Carbid bewaren
Carbid dat over is kan bewaard worden in een luchtdichte bak of emmer met een deksel. Het spul reageert op vocht dat in de lucht zit. Goed luchtdicht verpakt carbid blijft jaren goed en bruikbaar.

Veiligheidsmaatregelen
Carbidschieters moeten de nodige veiligheidsmaatregelen in acht nemen, want de hobby is niet zonder gevaar:

• carbid kan voortijdig afgaan;
• de bal kan te stijf vastzitten waardoor de bus ontploft;
• het deksel of de bal kan schade aan de omgeving veroorzaken;
• het deksel of de bal kan tegen omstanders aan schieten;
• de knallen kunnen gehoorschade opleveren;
• door de dreun kan er ruitschade bij omliggende huizen optreden.

Toestemming voor Oudejaarsdag
Carbid schieten is op Ameland alleen toegestaan van 31 december 12.00 uur tot 18.00 uur op bepaalde plekken. Bij het gebruik van carbid vraagt de gemeente om rekening te houden met omwonenden en dieren.

Knallen op Ameland
Op Ameland zijn er enkele favoriete plekken waar vriendengroepen hun carbidbussen laten knallen. 

• Oranjeweg in Hollum
• De Klonjes bij Hollum
• Jelmeraweg bij Ballum
• De Vleijen in Nes
• Vrijewilpad bij Buren
• Kooiweg in Buren

Vrijewilpad
In Hollum worden voornamelijk melkbussen gebruikt. De mannen in Buren die voorheen elk jaar op een veld aan de Paasduinweg hun kanonnen opstelden, tussen de huizen, en tegenwoordig aan het Vrijewilpad, aan de rand van Buren knallen, gebruiken groter materiaal. Zij hebben grote gasflessen, grote ballen en boeien als schiettuig. In Buren is het carbidschieten een dorpsvermaak geworden. Langs het veld staan koek en zopie tentjes, zijn oliebollen te krijgen en is er snoep en soep. Er is muziek en het dorp loopt uit voor de knallen en de gezelligheid.

Klachten
Het knallen ontkomt niet aan klachten. Niet iedereen vindt het leuk. In oktober 2017 werd in de gemeenteraadsvergadering aan het college gevraagd of het carbidschieten aan het Vrijewilpad niet verplaatst kan worden naar de polder, weg van de bewoning. De gemeente overlegde met politie en Dorpsbelang Buren: het Vrijewilpad blijft voorlopig de locatie.

Bekijk hier een filmpje van carbidschieten op Ameland youtu.be/Y1pwmI-Jb8E