Barnsteen

Wat is er mooier dan tijdens een strandwandeling een stukje barsteen te vinden. Als een kind zo blij stap je dan naar huis. Het komt regelmatig voor dat een strandwandelaar een stukje barnsteen op het strand van Sylt, Fanø of Ameland vindt. Barnsteen is een organische halfedelsteen dat gevormd wordt uit gefossiliseerd hars van naaldbomen. Het is op alle Waddeneilanden te vinden, ook op de Duitse en Deense eilanden en er worden ondermeer sieraden van gemaakt.

Door Jeanet de Jong

Barnsteen
Barnsteen is geen steen. Het wordt gerangschikt onder de organische halfedelstenen. Het is versteend dennenhars. De naam komt van het Duitse Bernstein dat is afgeleid van het woord börnen: branden. De stoffen waaruit barnsteen bestaat, koolstof, waterstof en zuurstof, zijn brandbaar.

Kleur van barnsteen
Barnsteen is meestal licht doorzichtig en lichtgeel tot donkerrood van kleur. Bij aanraking met zuurstof oxideert het. Er kan zich dan een korst vormen en het brok kan scheuren en breken. De organische halfedelsteen is niet zo hard, het laat zich makkelijk bewerken. Barnsteen kan zich via de zee verspreiden, omdat het licht is en op zeewater drijft. Het verklaart tevens waarom het langs de kust wordt gevonden.

Insluiting in het hars
Soms zit er een insluiting in de hars, een blad of een insect, die erin zijn terechtgekomen toen de hars nog vloeibaar was. De kleverige hars plakte op het insect en met het langzaam stromen van de hars werd het diertje ingesloten en miljoenen jaren later voor ons zichtbaar.

Statisch
Een gekke eigenschap van barnsteen is dat het statisch geladen wordt wanneer we eroverheen wrijven.

Sapsteen
Barnsteen wordt ook wel sapsteen genoemd. Hars van de naaldbomen beschermt tegen schimmels. De hars fossiliseert tot barnsteen wanneer er geen lucht bij de hars kan komen: het oxidatieproces kan dan niet plaatsvinden. Deze fossilisering is een zeer langdurig proces. Het duurt miljoenen jaren eer hars barnsteen is. Na de ijstijd spoelde barnsteen uit de grond en kwam in zee terecht.

Kopal
Het kan wel vijftig miljoen jaar oud zijn, waarbij kopal de jonge variant is. Kopal is barnsteen dat nog niet helemaal is uitgehard.

Amber
Barnsteen wordt in het Engels amber genoemd, niet te verwarren met ambergrijs, ambergris of grijze amber. Ambergrijs is een substantie uit de darmen van potvissen, die sporadisch aanspoelt op een van de stranden of in de ingewanden van een gestrande potvis wordt aangetroffen. Het is een onooglijk maar kostbaar goedje dat wordt gebruikt in de parfumindustrie. De termen amber en ambergrijs worden vaak door elkaar gehaald, maar het gaat om twee heel verschillende substanties, waarbij het ene miljoenen jaren oud is en een fossiele oorsprong heeft en het andere organisch is ontstaan en heden ten dage nog steeds gevormd kan worden in de darmen van een potvis.

Oostzee en Waddeneilanden
Veel barnsteen komt uit de Baltische staten en het Oostzeegebied. In die gebieden ontstond een ware barnsteenindustrie. Vervoer via landijs, stromen en zeeën zorgde voor verspreiding van het kostbare spul. Barnsteen drijft op koud zeewater. Vooral na een stormachtige periode trekken verzamelaars naar het strand om naar stukjes en brokjes te speuren. De Waddeneilanden, en dan vooral de oostelijke, zijn eldorado’s voor de barnsteenzoeker. Schelpenzuigers en Noordzeevissers oogsten het ook regelmatig.
Het Natuurcentrum op Ameland heeft barnsteen in de collectie, ondermeer het brok van 5,5 kilo dat in 1990 op het strand werd gevonden.

Strandvondst van een pond op Ameland
Barnsteen is zeer geliefd bij zwerfsteenverzamelaars en jutters. Het grootste stuk dat ooit is gevonden betreft een stuk van 11,5 kg dat in 1969 door Deense vissers werd opgevist. Op Ameland zijn ook wel grote stukken gevonden, maar niet zo groot. Meestal gaat het om kleinere stukjes, zo groot als een grote knikker. Soms betreft het een stuk van om en nabij een pond. Het grootste Nederlandse stuk weegt zeven kilo en werd in 1994 in de Noordzee opgevist. Op 20 november 2012 vindt Henk de Jong uit Nes op het strand van Ameland een brok van 880 gram.

Kralen en amuletten
Al sinds de Steentijd beschouwen mensen barnsteen als sieraad. Er worden kralen, hangers, amuletten, knopen, oorbellen, ringen en kettingen van gemaakt. In een grafveld bij Swifterband in Flevoland werd een hoofdband van barnstenen kralen van ongeveer 6200 jaar oud gevonden. Het is de oudste vondst in Nederland. Intensieve handel in barnsteen ontstond in de Bronstijd en IJzertijd, van 3000 voor Christus tot het begin van onze jaartelling. De handel ging van de Oostzee en Noordzee naar het Middellandse-Zeegebied.

Barnsteenroute
De barnsteenroutes ontstonden in die tijd, waarbij de rivierdalen van de Rijn, Maas, Oder en Elbe belangrijke handelswegen vormden.
De ketting van Exloo, die in 1881 in een grafheuvel bij Emmen werd gevonden, is de mooiste Nederlandse archeologische vondst uit de Bronstijd. Hij is in het Drents Museum in Assen te zien.

Geneesmiddel
Barnsteen heeft ook een historie als geneesmiddel. In de tijd van de Grieken en Romeinen werd er geloof gehecht aan de geneeskundige kracht en in Middeleeuwen vermaalden apothekers barnsteen tot poeder en werd het in zalfjes en druppels gestopt. Het was een middel tegen vrijwel alles: migraine, depressie, veroudering, epilepsie, longziekten, geestesziekten of verlamming. Barnsteen doet het goed tegen jicht en reuma en daar wordt het heden ten dage nog voor gebruikt. In de negentiende eeuw gebruikte men het in cosmetica en violenbouwers gebruiken het voor de vernis.

Pijn verlichten
De steen kan ook helpen bij fysieke klachten en werkt helend op de maag, darmen, milt, nieren, keel en galblaas. Ook versterkt het de slijmvliezen. Barnsteen zou verder nog een positieve uitwerking hebben op de genezing van wonden en pijn verlichten bij baby's wanneer de tandjes doorkomen. Het zou ook helpen bij mensen die lijden aan de ziekte van Lyme.

Reinigend
In de spirituele wereld wordt barnsteen beschouwd als een steen met reinigende werking. Het zet pijn en negatieve energie om in positieve energie. Neerslachtigheid zal er door verminderen.

Sieraden
Barnsteen laat zich erg mooi verwerken in sieraden. Velen geloven in de spirituele kracht van deze steen en dragen het vanwege de reinigende werking die eraan wordt toegeschreven. Vanwege al zijn helende en postieve krachten is het goed een steen of juweel met een stuk barnsteen bij je te dragen of in de buurt te hebben. De kracht van de steen brengt evenwicht en stabiliteit, stimuleert creativiteit en maakt vrolijk. Volgens de mensen die zich verdiept hebben in de krachten van verschillende stenen versterkt barnsteen het zelfvertrouwen en bevordert het een flexibele, open, spontane en zorgeloze houding, waardoor spanning en neerslachtigheid afnemen. En het is nog mooi ook.

Amberzaal
Barnsteen is beroemd geworden door de barnsteenkamer in het Catharina-paleis, het zomerpaleis bij Sint Petersburg in Rusland. De tsaar liet voor de decoratie van de kamer ruim 100.000 stukken barnsteen uitsnijden. Het vertrek wordt ook wel Amberzaalgenoemd. Het kunstwerk stamt oorspronkelijk uit de achttiende eeuw. De muren waren bekleed met barnstenen panelen, die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers werden meegenomen en verdwenen. De panelen zouden zich in een verstopte trein bevinden, die in Polen in de buurt van de stad Walbrzych (Waldenburg) door de Duitsers in een tunnel zou zijn gereden, toen de Sovjets in 1945 oprukten. Er is al vaak naar de trein gezocht, die naast het barnsteen joodse schatten zou bevatten.

De verloren trein
In augustus 2016 wagen twee amateur historici een zoektocht. De Duitser Andreas Richter en de Pool Piotr Koper geloven dat de trein in een ondergronds tunnelstelsel staat. Deskundigen betwijfelen het. Er zijn wel tunnels in het gebied maar er zou geen trein in staan. De twee mannen hadden een team van 35 gravers. De trein werd niet gevonden. De Barnsteenkamer in het paleis is trouwens gereconstrueerd en in 2003 heropend.

Drie stukjes
25 augustus 2016
Barnsteen is iets dat anderen vinden. Die hebben de scherpe ogen die weten waar ze moeten kijken en zij weten de momenten te kiezen om op het strand de meeste kans te maken op het vinden van barnsteen. Op donderdag 25 augustus lagen er op het vloedmerk aan de westkant van het eiland Ameland zomaar drie stukjes die het oog troffen van de schrijver van dit artikel. Eerst één en na een kleine wandeling langs het vloedmerk werden er nog twee stukjes gevonden. Barnsteen, het wordt regelmatig op de Waddeneilanden gevonden. Niet alleen vroeger en niet alleen door anderen. Ook deze dag in augustus van 2016 en door schrijver dezes.