Hoe de Spanjaarden op Ameland kwamen

Tijdens de Spaanse Burgeroorlog verbleven aanhangers van Franco op Ameland. Dat is wel bekend. Maar hoe kwamen ze hier en wat deden ze om de tijd door te komen? Op die vragen gaf Cor Faber uitgebreid antwoord op de laatste Ouwe Pôlle-avond van deze winter. Met 45 bezoekers van de zaal van De Toel goed gevuld. Helemaal de laatste bijeenkomst is het niet, want op 23 mei heeft in het Natuurcentrum in Nes de presentatie van het Canon van Ameland plaats.

Het waren roerige tijden in de jaren dertig van de vorige eeuw in Spanje. Er was een grote tweedeling tussen arm en rijk. De burgers moesten 16 uur per dag werken voor een hongerloontje, ze hadden simpelweg geen tijd om in opstand te komen tegen de elite. Totdat ze hulp kregen van de Sovjetunie van Stalin. Russische infiltranten hielpen de armen een handje. Landeigenaren werden vermoord en kerken in brand gestoken. Er ontstond een puinhoop waaruit in 1931 een republiek voort kwam. Spanje werd een land met vrije verkiezingen en een linkse regering. Althans, dat was de bedoeling. Maar toen kwam de elite in verzet. Zo kreeg je aan de ene kant de wettige regering (de republikeinen) die tegenover de opstandelingen (de nationalisten onder leiding van Franco) aan de andere zijde stonden.

Franco

Francisco Franco liet al in 1920 van zich horen met de oprichting van een Spaans vreemdelingenlegioen. In 1934 sloeg hij een mijnopstand hardhandig neer met 1200 tot 2000 doden tot gevolg. Twee jaar later kreeg hij Hitler en Mussolini op zijn hand. Het was daarom des te opmerkelijker dat even later veel Europese landen een non-interventiepact sloten, dat met ondertekend werd door Duitsland en Italië. Toch deden de andere landen mee, uit vrees voor Hitler, terwijl die al volop in Spanje actief was. De aanval op 26 april 1937 door Duitse en Italiaanse vliegtuigen op het stadje Guernica (bekend van het schilderij van Picasso) kostte zo’n 2000 mensen het leven. “De Tweede Wereldoorlog is eigenlijk in Spanje begonnen”, stelt Faber.

Naar Ameland

Ondertussen waren in Spanje de republikeinen aan de winnende hand, mede dankzij de steun van internationale brigades. Vanuit Nederland trokken 650 soldaten naar Spanje om de wapens op te nemen tegen Franco. Diens aanhangers kwamen in het nauw. Zij belandden in de gevangenis of werden vermoord. Anderen sloegen op de vlucht en zochten veiligheid in ambassades. In de ambassade van Nederland schuilden 150 nationalisten. Die situatie werd onhoudbaar door voedselgebrek en slechte hygiëne. Daarom werd besloten ze over te plaatsen naar Nederland. Met de boot gingen ze van Valencia naar Marseille en van daar met de trein naar Roosendaal, waar ze op 30 maart 1937 aankwamen. Ze werden gehuisvest op diverse locaties in het zuiden van het land en moesten beloven dat ze niet terug zouden gaan naar Spanje, omdat daarmee de neutraliteit van Nederland in het geding zou komen. Toen vijf Spanjaarden probeerden te vluchten (vier werden gepakt, de vijfde ontsnapte) stelde aartsbisschop Jan de Jong, de latere kardinaal, voor de Spanjaarden over te brengen naar zijn geboortegrond: Ameland was een eiland en daar konden ze niet zo gemakkelijk weg komen. Zo arriveerden op 11 juni 1937 35 Spanjaarden op Ameland. Zij werden gehuisvest in hotel De Boer, het huidige hotel De Jong. Twee Spanjaarden kregen onderdak in pension Metz, waar tegenwoordig de Konditorei van bakkerij De Jong is gevestigd; zij kregen een speciale behandeling want zij waren leden van het Spaanse koninklijk huis.

De Spanjaarden zaten de Amelanders niet in de weg. “Ze hadden geen last van elkaar, het waren een soort toeristen en ze brachten geld mee”, verklaart Faber de goede verhouding. De Spanjaarden verdreven de tijd met kaarten, biljarten en een potje voetbal tegen Geel Wit. Ze waagden zich ook op de schaats, maar dat was geen succes.

Annelies

Er was ook een amoureuze verbondenheid. Er bloeide een romance tussen Pedro Rodriguez de Quevedo en Riemke (Riek) de Haan. Dit resulteerde in de geboorte van Annelies. Pedro kreeg zijn dochter echter nooit te zien. Op 1 januari 1939 was het duidelijk dat Franco de oorlog had gewonnen en konden de Spaanse vluchtelingen terugkeren. Op 13 februari, werden ze uitgezwaaid door de Amelanders. Rika bleef alleen achter. Zonder vriend, maar wel zwanger. Die schande was te veel voor de familie. In de zomer van 1939 kreeg ze in het grootste geheim een dochtertje, in een huis voor ongehuwde moeders in Utrecht. Twee jaar later haalde ze haar dochter weer op en nam ze haar mee naar Ameland. In Spanje kreeg Pedro nog twee dochters. Annelies ontmoette haar halfzusters in 2005.

Meer ontdekken over de Amelander cultuur en historie? Word vriend van stichting De Ouwe Pôlle>>>