Grensstenen van voormalige Amelander eggen
Vanaf de vijftiende eeuw werd er door de toenmalige machthebbers van Ameland een rechtvaardig systeem bedacht om de agrarische gronden rondom de dorpen zo eerlijk mogelijk in gebruik te laten zijn bij de dorpsbewoners. Het was volgens onderzoeker O.Straatsma, de hoveling Ritske Jelmera (1383- 1450) die het introduceerde. Men ging toen uit dat er in Hollum maar ook in Ballum ruimte was voor 72 hoeves. Iedere boer kreeg als norm 8 koeien voor een goed bestaan. Daarmee kwam het begrip achtendeelen in gebruik. Er waren rondom elk dorp 576 achtendeelen te verdelen. Deze verdeelsleutel gebruikte men voor de bedijkte Mieden. Het land wat gebruikt werd voor hooiwinning en akkerbouw. In de loop der eeuwen ontstond er een zeer ingewikkeld systeem, waarbij elke 12 jaar een nieuwe verdeling werd gemaakt. De Mieden werden onderverdeeld in Eggen. Zo had Hollum 6 Eggen; de Foppema Eg, Hillema eg, Harmana Eg, Denega Eg, Weerts Eg en Sents Eg. Ballum had er drie; De Foppe Eg, Monnike Eg en de Jelmera Eg.
De Mieden waren omdijkt door een zeekerende maar ook een veekerende dijk. Het onderhoud daarvan was erg belangrijk en werd zeer serieus genomen. Daarvoor werden elk jaar rechters, of te wel , opzichters benoemd, die vergaande bevoegdheden hadden. Het aantal achtendelen in de Mieden gaf ook verplichtingen aan een evenredig deel van de dijken. Opzieners waren verantwoordelijk voor het jaarlijks onderhoud van de kruisen op de eggen. De grensstenen dus. Ze moesten vrij van begroeiing zichtbaar blijven.
Aan dit systeem kwam een eind met de verdeling van de Griëen en vooral de aanleg van een nieuwe zeedijk in 1915. De landschappelijke structuur van slenken, hoogtes en laagtes, oude dijken bleef echter grotendeels intact tot de ruilverkaveling Hollum Ballum in de jaren 1957-1962. Grootschalige kavelaanvaardingswerken en structuurverbeteringen werden uitgevoerd. Nieuwe boerderijen werden gebouwd in de polders van Hollum en Ballum. Dijken, oude wegen en waterlopen werden geslecht.
We zijn nu vele jaren verder. Het oude eilander agrarisch model en landschap structuur is allang geschiedenis. Juist daarom is het leuk dat je soms artefacten tegenkomt waarvan de meeste mensen geen flauw idee hebben van de betekenis.
Grenssteen van een voormalige Amelander egge
Zo kon ik gister een kei ophalen die al tientallen jaren als siersteen lag naast de voordeur van een woning in Hollum. Ik herkende het direct als eggepaal. Als grenssteen tussen de verschillende eggen in de Hollumer Miede. In Ballum bij de entree van een groepsaccommodatie liggen er ook twee. Volgens eigenaar Folkert Oosterkamp afkomstig van het boerenerf van Henk Klip.
Deze grensstenen liggen bij de entree poort van groepsaccommodatie De Zilte Wind. Afkomstig van het erf van Henk Klip.
Bij de bierbrouwerij van Doeke en Eva liggen er verschillende kleine stenen. Deze kwamen uit de oude dijk rondom de Ballumer polder. Deze merktekens gaven aan welk deel van de dijk voor onderhoud correspondeerde met land in de Mieden. Er was dus een relatie tussen een binnendijksdeel en een dijksdeel. Men zei dan: "De dijk ligt op de achtendeelen".
Grensstenen afkomstig van de oude dijk rondom de Ballumer polder. Bij de bierbrouwerij van Doeke en Eva Visser.
Toen Doeke Visser, de opa van de Doeke de bierbrouwer, in 1960 vanuit het dorp op zijn nieuwe land kwam, trof hij verschillende zwerfstenen aan. Ze hadden er last van met het ploegen. Samen met zijn zoon Eduard hebben ze de stenen uit het land gehaald.
De kei weegt ongeveer 125 kg
In Nes en Buren kom je dit soort grensstenen geheel niet tegen. Ze hadden een ander type markenstelsel en begrenzingen waren meestal slenken of waterlopen. De grensstenen zijn misschien wel het laatste tastbaar restant van een eeuwenoud Amelander cultuursysteem.
Door Anne de Jong