De geschiedenis van Aartsdiocesanen R.K. Boeren- en Tuindersbond Afdeling Ameland (ABTB)

De Aartdiocesanen R.K. Boeren en Tuindersbond Afd. Ameland, kortweg de ABTB is op 20 augustus 1922 opgericht te Buren Ameland. Een 40-tal belangstellenden waren bij de oprichtingsvergadering aanwezig, welke onder leiding stond van de Eerwaarde heer pastoor Van der Pavert. Als spreker was uitgenodigd de heer De Ruiter vanuit Arnhem die het belang om een dergelijke vereniging op te richten uiteen zette. 

Oprichtingsakte ABTB

Ter vergadering hebben 21 leden zich aangemeld. Het eerste bestuur bestond uit de heren Gerben de Jong voorzitter, Tiemen Boelens secretaris/penningmeester, en Johannes de Jong, Paulus Brouwer en Cyp. S. de Jong. Kort na de oprichting werd ook ter sprake gebracht om een Boerenleenbank op te richten. De Geestelijk Adviseur Th. van der Pavert wist 50 jaar later nog te verhalen over de grote moeilijkheden van de eerste jaren, ’Want in die tijd ging het inkopen gemakkelijker dan het ingekochte te betalen.’

Landbouwcursus 1928

Op 31-12-1928 werd er op Ameland vanwege de ABTB in de kerstdagen een landbouwcursus gehouden door Tjebbe de Jong, hoofd van de Lagere Landbouwschool in Bolsward. De vakantiedagen van de kerstdagen werden dagelijks gebruikt en aan het einde van de cursus werd deze foto gemaakt. 

Op de foto zittend v.l.n.r. Foppe de Jong kassier van de boerenleenbank, Meester Thames Oud hoofd van de school te Buren, Johannes de Jong bestuurslid ABTB, Wouter T. Oud, G.S. de Jong voorzitter ABTB, Andries F. Molenaar, meester Tjebbe de Jong, Jacob Jan de Jong, Foppe D. Molenaar, pastoor Schenk, Arie D. Metz, Paulus J. Brouwer bestuurslid ABTB, Jac. Tjeerds Metz, Sipke S. de Jong bestuurslid.
Tweede rij. Pieter Petrus Boelens (Kuipers Pieter), Gerardus Kienstra, Piet Tj. Kooiker, Pieter D. Brouwer, Theunis W. Kiewiet, Pieter Sip Metz, Cyprianus A. de Jong.
Derde rij boven. Antoon G. de Jong, Jan D. Brouwer, Jan Jac. Oud, ?, Jan Paulus Brouwer, Petrus A. Boelens, Sipke J. de Jong, Piet T. Boelens.
Aldus opgeschreven te Rutten op 18 februari 1988 door C.A. de Jong. 

 

Bij de ledenvergaderingen werd ook vaak een deskundige van de vaste wal uitgenodigd, waarvan de leden veel profijt hadden. Via bemiddeling van de Handelsraad werd meestal in partijen ingekocht, hetgeen voordeliger was. Kunstmest etc. kon ook aan huis worden geleverd. In 1923 werd dit bezorgd door J. Beyaard, F. Molenaar en P.J. Molenaar tegen een tarief van 15 cent per zak. In de vergadering van 22 januari 1924 werd het Bondslied ingestudeerd. Tevens werd toen besloten om een volbloedstier aan te kopen. Het houden van een eigen stier beviel blijkbaar goed, want het volgend jaar werd naast “Marius”, de eerste stier reeds een tweede aangekocht.

Koopakte van stier door ABTB in 1939

Aankoop stier in 1939

Ging het met de varkensfokkerij aanvankelijk goed, in 1926 was dit een aflopende zaak. Men miste een goede fokbeer. Ook werd dat jaar besloten een pluimveeafdeling in het leven te roepen, de zogenaamde V.P.N., waarvoor zich 22 leden hadden aangemeld. Het eerste verzameladres voor de eieren, waar deze ook gestempeld werden, was bij P.D. Molenaar. Hij was de laagste inschrijver met 3,5 cent per kg. Als bestuur van de V.P.N. werden aangesteld: F. Molenaar, W. Tieman en P.W. Metz. Verder werd op advies van de pastoor overwogen om een koppel Texelse schapen in te voeren en te plaatsen bij de leden, de zogenoemde ‘Patronaatslammeren’. Van der Pavert wist met steun van het hoofdkantoor van de ABTB te regelen dat twee goede studenten uit Buren een opleiding aan de landbouwschool in Raalte konden volgen. Dat waren de jonge heren Jaap Kooiker en Cyprianus de Jong. Ze waren door bemiddeling van Van der Pavert  in de kost bij twee vrijgezelle zusters (Anna en Marie) en een ongetrouwde Neef ( Gerard) in Raalte. Deze kwamen jaren later nog op hoge leeftijd jaarlijks op bezoek bij Cyp de Jong toen die al met zijn grote gezin in Rutten woonde.

 

De zaken draaiden goed bij de ABTB, de omzet bedroeg in 1927 fl. 27.000,- met een winst van fl. 500,-. Het ledental bedroeg toen 67. Ook de handel in koeien was geslaagd, hetgeen blijkt uit de tekst zoals dat in de notulen was omschreven: “Met de koeienverkoop hadden we veel succes. Wie had ooit kunnen denken dat ons vee nog in de omstreken van Woerden en Texel zou belanden”. Tijdens de vergadering van 20 mei 1927 werd met veel waarderende woorden afscheid genomen van de adviseur pastoor Th. van der Pavert en werd tevens de nieuwe pastoor Schenk geïntroduceerd.
Hadden de vergaderingen steeds plaats gevonden in Buren in de school, op 28 september 1928 werd voor het eerst vergaderd in het R.K.Verenigingsgebouw “St.Aloysius”. Hier werd ook besloten om een telefoonaansluiting in Buren aan te vragen. Deze  aansluiting is toen geplaatst in de onderwijzerswoning van meester Oud naast de school. De kosten van de aanleg werd door de ABTB betaald. Leden van de vereniging betaalden 10 cent voor het gebruik van de telefoon ter dekking van de kosten.

 

In 1932 was pastoor Koelman geestelijk adviseur van de ABTB. Om het hele eiland waren inmiddels dijken aangelegd. Voorheen lagen de kwelders en weidegronden voor eb en vloed. Ook de in gemeenschappelijk gebruik zijnde markegronden waren verdeeld. Daardoor nam de omzet van de kunstmest elk jaar toe. Door het afschaffen van de “vrijgang”van het vee in de herfst  hoefde er ook geen gemeenschappelijke fokrammen aangeschaft te worden.

Gerben de Jong

Gerben de Jong

In 1939 stelt voorzitter Gerben de Jong zich niet meer herkiesbaar. Hij wordt opgevolgd door zijn zoon Cyp (Sip) de Jong. De oud-voorzitter is nog vele jaren lid gebleven, zelfs op 99-jarige leeftijd toonde hij nog volop belangstelling in de ABTB. Op de schouders van de nieuwe voorzitter kwam een zware taak te rusten. Het was moeilijk om de touwtjes aan elkaar te knopen en het uitbreken van de oorlog was hier debet aan.

 

Toen in september 1941 de ABTB onder leiding van een vazal van de bezetter kwam te staan was het gebeurd met de vereniging. Op aandrang van het Episcopaat, onder leiding van de op Ameland geboren en getogen aartsbisschop van Utrecht Jan de Jong, werd het lidmaatschap van de ABTB massaal opgezegd. Op principiële gronden kon men niet lid zijn van een organisatie die onder leiding stond van een Nationaalsocialist. Eindelijk is er op 21 september 1945 weer een bestuursvergadering van de, in de oorlog ontbonden ABTB, in de pastorie. Het verzoek van de ABTB in Arnhem voor een gift om de verwoeste gebouwen van de vereniging weer op te bouwen, wordt behandeld. 
Op de ledenvergadering op 31 mei 1946 doet de voorzitter C. de Jong melding van zijn toespraak voor de eerste Algemene Ledenvergadering van de ABTB in Deventer waarin hij onder andere melding deed dat alle daarvoor in aanmerking komende boeren op Ameland lid zijn van de ABTB. Dat leverde hem een applaus op. Ook de inmiddels tot kardinaal verheven bisschop Jan de Jong was daar aanwezig.

Algemene vergadering ABTB in Deventer, 1946

De oud-pastoor van Ameland, dhr. Van der Pavert, bestelt vanuit zijn nieuwe standplaats een honderdtal eilander lammeren. Hij is Ameland nog niet vergeten! Op 22 december 1947 zijn er een record aantal leden op de Algemene vergadering namelijk 51. De G.A. denkt dat dit vooral te maken heeft met de verloting van kleding in deze tijd van textielschaarste. Hij wilde wel “de opkomst op de derde Zondag van de Algemene Communie  ook zo goed was. Dit laat echter veel te wensen over. Dit was in de oorlogstijd veel beter. Ja, nood leert bidden, maar is de nood dan nu kleiner dan in de oorlog? Toen was men bang voor have en goed. Thans staan er grote dingen op het spel. Het gaat nu voor of tegen Christus en wij katholieken vooral moeten aan de wereld een halt toeroepen om een catastrophe te voorkomen en dat wel door een Christelijk leven, diep geloven en veel bidden en niet altijd egoïstisch zijn. Een voorbeeld gaven de eerste Christenen waarvan men zei: ziet hoe ze elkaar liefhebben. Ik acht het mijn plicht om de bedoeling van het Episcopaat van het reddend Christendom door te geven en dan is het ook de plicht der leden om het geloofsleven te verdiepen en gebruik maken van de Genademiddelen der kerk en dan kunnen we ook rekenen op de bijzondere Zegen van boven”, aldus pastoor Kaalberg in 1947. De eerste jaren van de oorlog staan vooral in het teken van opbouw en door de komst van de mechanisatie een groei naar grotere bedrijven. Twee ruilverkavelingen in 1946 in Buren en in 1956 in Hollum en Ballum stimuleren de streekverbetering door cursussen en voorbeeldbedrijven. Er komt een moderne en efficiëntere bedrijfsvoering.

Excursie ABTB naar Schothorst in 1951Excursie ABTB op strand van Egmond aan Zee in 1951

Op 16 en 17 juli 1951 hield de ABTB een excursie naar proefboerderij De Schot ze het strand bij Egmond aan Zee bezochten.

 

In 1957 is er nog sprake van indijking van het Vennoot. Er liggen plannen klaar voor boerderijbouw in dit gebied. Uiteindelijk komt hier niets van terecht. Een tiental jaren later valt dit gebied onder de Natuurbeschermingswet., en krijgt het zo erkenning als waardevol en te beschermen natuurgebied.
In 1968 is er nog sprake van de aanleg van twee dammen naar Ameland om zo een stuk Waddenzee in te polderen. Door een veranderende tijd met meer waardering voor het ecologisch waardevolle waddengebied is dit gelukkig niet doorgegaan. In de ledenvergadering van 1970 neemt Cyp. S. De Jong (‘van Torenshoogte’) na 47,5 jaar afscheid als bestuurslid. Hij was één van de mannen van het eerste uur. In 1972 wordt het 50 jarig bestaan gevierd van de ABTB en de aankoopvereniging van de ABTB met het houden van een feestavond. Uit de notulen is niet af te leiden of er nog een Heilige Mis is geweest. De oude tijd is definitief voorbij.

 

Op 7 februari 1974 voltrekt zich een drama. Op 45 jarige leeftijd overleed de voorzitter Gerben Molenaar aan de gevolgen van een ongeval. Dhr. Molenaar was onderweg naar Zwolle waar de heer Heuveling van de ABTB een receptie aangeboden kreeg omdat hij 25 jaar in dienst was. Gerben Molenaar had vele functies binnen de Amelander gemeenschap. Hij liet een vrouw en negen kinderen na.

Rouwadvertentie ABTB voor Gerben MolenaarRouwadvertentie Gerben Molenaar

De aankoopvereniging van de ABTB kreeg het steeds moeilijker. Door stijging van personeelskosten en hogere vervoerskosten voor veevoer en kunstmest uit Zwolle, werd de concurrentie positie steeds moeilijker. Uiteindelijk werd er in 1979, na een mislukte poging in 1976, een fusie aangegaan met de coöperatieve aankoopvereniging Eendracht Maakt Macht uit Hollum. Veel tijd en energie is er in de jaren 1980 en 1990 gestoken in gewijzigde bestemmingsplannen  en claims op landbouwgronden voor natuur- en reservaatsgebieden. Natuur en milieu is een belangrijk onderdeel van de eilander agrarische bedrijfsvoering geworden. In 1989 is er een ruilverkaveling met administratief karakter aangevraagd voor het gehele eiland. Na de positieve stemming op 6 juni 1996 is in 2002 de definitieve akte gepasseerd. Binnen het bestuur van de ABTB werd in 1980 al geopperd om samen te gaan met de zusterorganisaties op het eiland. Uiteindelijk is in 1991 een Federatie van de Amelander Landbouworganisaties opgericht. Zij was hiermee de eerste in Friesland. De laatste ABTB vergadering was op 15 oktober 1991. Een belangrijk hoofdstuk in de agrarische belangen behartiging werd hiermee afgesloten.

Werkbezoek CDA Kamerleden en statenleden aan Ameland in 1990 met ABTB

Op 16 februari 1990 deed de ABTB mee met een werkbezoek van CDA Kamerleden en statenleden aan Ameland. Tweede van rechts ABTB voorzitter A. Molenaar.

samengaan van de eilander standsorganisaties  ABTB, Friese Mij en CBTB was er topoverleg in hotel Nobel

Ter voorbereiding van het samengaan van de eilander standsorganisaties  ABTB, Friese Mij en CBTB was er topoverleg in hotel Nobel.  M.J.A. Albers (secr. ABTB Arnhem), I.P.M.M. van Leyen (ABTB Arnhem), S. Hijlkema (ABTB), J. Koopman (CBTB), H. de Kroon (Friese Mij van Landbouw) op 12 september 1991.

de installatie van de Ruilverkavelingscommissie op 25 februari  1991

Foto van de installatie van de Ruilverkavelingscommissie op 25 februari  1991. Links G. Spoelstra namens de ABTB, F. Kiewiet (Friese Mij), O. de Vries (gemeente Ameland), J. de Jong (natuurorganisaties), J. Groenewold (Friese Mij), J. Dijkstra (secr.) 

 

Door Anne G. de Jong (secr. ABTB 1996), aangepast juni 2014

 

Bronnen:

Dorpskroniek van Buren-Ameland door P. Heslinga
Notulenboeken ABTB van 1945 tot heden
Notulenboek c.a.v.v. ABTB

 

VRIENDEN WORDEN

Word vriend van Amelander Historie! U ontvangt iedere maand onze historiekrant en krijgt een gratis e-book cadeau! 
 
 

Ontdek alles over Stichting De Ouwe Pôlle

Word vriend van Stichting De Ouwe Pôlle. Bekijk de voordelen:

Word vriend van Stichting 'De Ouwe Pôlle Ameland'. Daarmee steunt u het behoud van het cultuurhistorisch erfgoed op Ameland.

  • Ontvang drie keer per jaar onze magazine Pôllepraat vol verhalen over de Amelander cultuur en geschiedenis
  • Steun onze musea op Ameland: museum Sorgdrager, museum Swartwoude, het bunkermuseum en de cultuurkerk in Nes
  • Met uw bijdrage organiseren wij ieder winter een programma bestaande uit lezingen waaraan u kunt deelnemen
  • Onze stichting heeft een ANBI-status (Algemeen Nut Beogende Instelling)

<<< Meld je aan als vriend van de Ouwe Pôlle >>>