Vragen over de geschiedenis van Ameland

Wie was de familie Van Cammingha van Ameland?

De Friese adellijke familie Van Cammingha was één van de machtigste families in Friesland. Gedurende drie eeuwen hadden zij Ameland als privé-eigendom. Ameland was een heerlijkheid met zijn eigen rechtspraak, bestuur, belastingsysteem en er was relatief veel godsdienstvrijheid. Vanuit Leeuwarden en het Cammingha Slot in Ballum werd het eiland door de Erf- en Vrijheer van Ameland bestuurd. In 1681 stierf de laatste Van Cammingha en werd het eiland door de familie Thoe Schwartzenberg van Hohenlansberg geërfd. In 1704 werd Ameland door de Friese stadhoudersfamilie Nassau gekocht. Van deze familie stamt onze koning Willem Alexander af. Eén van de titels van koning Willem Alexander is Erf- en Vrijheer van Ameland.

Bekijk deze artikelen over de heerlijkheid Ameland:

Welke taal spreken ze op Ameland?

Op Ameland wordt Amelands gesproken. Naar schatting spreekt ongeveer de helft van de Amelander bevolking (3650 inwoners)

Wist u dat op Ameland in ieder dorp anders Amelands wordt gesproken? De verschillen zijn zo groot dat sommige taalkundigen zich er over verbazen. De dorpen liggen betrekkelijk dicht bij elkaar maar vroeger was de infrastructuur een stuk minder en kwamen dorpelingen nauwelijks met elkaar in cotact waardoor er verschillende varianten van het Amelands kon ontstaan. Het Stadsfries in Dokkum en Stavoren heeft meer overeenkomsten met elkaar dan het Hollumers en Buremers terwijl die dorpen veel dichter bij elkaar liggen. Fascinerend!

Amelands. Amelands is een Fries-Nederlands mengdialect. Dit betekent dat het zowel kenmerken van het Nederlands als Fries heeft. Zo is de zinsopbouw Fries en zijn er veel Hollandse invloeden in de taal. Die Hollandse invloeden zijn vanwege de vele handelscontacten met Amsterdam en andere steden te verklaren. Amelanders identificeren zichzelf niet snel met het Fries. Op Ameland wordt ook geen Fries op school gegeven terwijl dit wel op andere school in Friesland wordt onderwezen. Momenteel spreekt de meerderheid van de jeugd op Ameland, Nederlands. De verwachting is dat het aantal Amelandssprekenden in de toekomst zal afnemen doordat Amelandssprekende ouders vaker hun kinderen Nederlandstalig opvoeden.  Tevens zijn de Amelandssprekende kinderen een minderheid op school dus kiezen ze ervoor Nederlands te spreken. 

Meer informatie over het Amelands: de taal van Ameland:

Welke cultuur is er op Ameland?

Op Ameland heeft sinds het ontstaan als eiland een eigen cultuur. De Amelanders zijn in hoge mate beïnvloed door hun omgeving, zoals het landschap, de voedsel waarvan ze leven, de taal die ze spreken, door de bestuurders van het eiland en door de contacten met buitenstaanders (mensen aan de vaste wal, handelscontacten). Ameland heeft een eigen dialect en het enige Waddeneiland met een constante katholieke stroming sinds de middeleeuwen. 

Meer over de cultuur van Ameland:

Wat houdt de oost-west verhouding op Ameland in?

Veel bezoekers van Ameland zullen bij een bezoek aan het eiland verhalen horen over de "Oost-West" verhouding op het eiland. Deze verhouding komt vaak terug in de Amelander politiek. Wat is de verklaring voor deze verhouding? Daarvoor moeten we terug in de tijd toen Ameland nog heel geïsoleerd was en de dorpelingen weinig contact met elkaar hadden. Ieder dorp had toen zijn eigen dorpsbestuur en bemoeide zich weinig met de ander. Huwelijken tussen de dorpelingen onderling kwamen weinig voor. Mede vanwege de verschillende godsdienstige stromingen op het eiland. 

Het meest westelijke dorp op Ameland is Hollum waar de vuurtoren staat. Dit dorp was sinds de reformatie geheel protestants. Diverse doopsgezinde stromingen kwamen hiervoor. Later waren er doopsgezinde, gereformeerde en hervormde stromingen die ieder een kerk hebben. Thans zijn de doopsgezinde en gereformeerde stroming tot een federatie samengegaan. Geografisch had Hollum een noordelijk en zuiderlijk deel: respectievelijk in volksmond 'de noa'dhoek en suihoek. Een Hollumer woonde dus "om suien" of "om noa'den'. Tot in de jaren 1950 speelden kinderen van het noordelijk deel zelden met die van het zuidelijke deel. Dit geeft aan hoe geïsoleerd de dorpen waren. Er waren toen zeven bakkers in Hollum en vele andere winkels en de boeren waren vaak zelfvoorzienend dus de noodzaak om naar het andere deel te gaan was niet groot. Onder invloed van het opkomende toerisme in de oorlog en de tweede ruilverkaveling zijn inmiddels de beide delen aan elkaar gegroeid maar Hollumers spreken vaak nog van "om suien" en "om noa'den". 

Ballum was eeuwenlang het bestuurlijk centrum van Ameland. Hier was het Camminghaslot tot 1829 gevestigd waar de Erf- en Vrijheer van Ameland woonde. In dit dorp werd ook rechtgesproken. Toen in 1829 het oude slot werd gesloopt, ging de toenmalige burgemeester in Nes wonen en kwam daar het gemeentehuis te staan. In de jaren 1970 is er veel strijd geweest om het gemeentehuis in Ballum te krijgen. Deze "strijd" is een goed voorbeeld van de "oost-west" verhoudingen op het eiland. Nes was immers 150 jaar lang het bestuurlijk centrum geweest maar daarvoor was Ballum dat eeuwenlang. Het gemeentehuis staat op de plek waar vroeger het Camminghaslot heeft gestaan. Er zijn plannen om het beroemde slot weer te herbouwen. Ballum was overwegend protestants net als Hollum. Er woonde in dit dorp maar één katholieke familie bij de oude molen aan de Looweg en deze familie heette dan ook Molenaar. De meeste nazaten van deze familie wonen in Buren.

Nes is religieus gezien een overgangsgebied. In dit dorp kwamen zowel protestantse stromingen als het katholicisme voor. In Nes staan een hervormde en katholieke kerk en een doopsgezinde vermaning. Aan de westkant van het dorp heeft lang een katholieke kerk gestaan. Het katholicisme werd lang door de Erf- en Vrijheren oogluikend toegestaan. Onder meer vanwege de politieke belangen aangezien Ameland graag neutraal wilde blijven tijdens de 80-jarige oorlog. Om die reden moest het eiland jezuïten op het eiland toelaten op verzoek van de Spaanse landvoogdes. Zo koos het eiland niet duidelijk de katholieke en protestantse kant. Tot de reformatie had klooster van Foswerd voornamelijk op het oostelijk deel van het eiland veel invloed gehad. Dit zijn de voornaamste redenen waarom het katholicisme vooral op het oostelijk deel voorkomt. Later werd de nieuwe katholieke kerk aan de oostkant van Nes gebouwd aangezien ze aan de westkant geen grond konden kopen. De kerk wilden ze eerst aan die kant van het dorp bouwen vanwege de katholieken in Ballum. 

Buren is het meest oostelijke dorp van het eiland. Dit dorp is van oudsher katholiek, hoewel er ook enkele protestanten hebben gewoond. Buren heeft een spectaculaire bevolkingsgroei gekend. Als uitbuurt van Nes was dit lang het kleinste dorp. Zowel in Nes als Buren wonen veel katholieken en de dorpen liggen dichtbij elkaar waardoor ze nauw met elkaar samenwerken. De katholieke gemeente is een belangrijke factor in die samenwerking. Anders dan de andere drie dorpen heeft Buren geen kerk, school en commandeurswoningen. Dit komt doordat het dorp pas later als de 'Buyren van Nes' is ontstaan. Buren was vooral agrarisch en bestond uit grote katholieke boerenfamilies. De meeste van de boerderijen zijn nu kampeerboerderijen geworden. Buren is qua inwonersaantal het derde dorp van Ameland. 

De meeste Amelanders zochten een huwelijkspartner uit hun eigen geloofsstroming. Huwelijken tussen verschillende geloofsstromingen, zoals doopsgezinden met hervormden of hervormden met gereformeerden, kwamen wel voor. De kinderen werden dan soms om en om gedoopt naar de geloofsstroming van het familielid waarnaar het kind vernoemd was. Huwelijken tussen protestanten en katholieken kwamen nauwelijks voor. Soms koos de partner er dan ook voor van geloofsstroming te veranderen. Het feit dat er weinig huwelijken tussen de geloofsstromingen en dorpen voor kwam, betekent dat lang (tot de Tweede Wereldoorlog) de bestaande verhoudingen bleven bestaan. 

De "oost-west" verhouding op Ameland heeft dus een historische grondslag op religieus, geografisch en bestuurlijk gebied. Ten westen van Nes lag vroeger een slenk waardoor met hoogwater de oostelijke en westelijke dorpen door de zee van elkaar waren gescheiden. Daardoor waren de dorpen erg geïsoleerd. Er was nauwelijks contact met de andere dorpen. Toen de kustverdediging in de negentiende eeuw sterk verbeterde, Ameland van een neutraal staatje met dorpsbesturen in een gemeente veranderde en het bestuur werd gecentraliseerd vanuit Nes kwamen de dorpelingen veel meer met elkaar in contact. De infrastructuur verbeterde en de Amelanders kozen geen dorps- maar eilander bestuur waardoor de onderlinge verschillen veel duidelijker werden. Ook door de komst van het toerisme zijn de dorpen meer met elkaar gaan communiceren en uit hun isolement geraakt. Als gevolg daarvan kwamen na de ontzuiling in de jaren 1960 steeds meer huwelijken tussen de dorpelingen tot stand en speelde het geloof en de herkomst van de eilanders een minder belangrijke rol. 

Heden bestaat er nog steeds een "oost-west" verhouding maar die is nu vroeger minder door het geloof beïnvloed. De meeste Amelanders zijn niet religieus dus speelt dat een minder grote rol. De infrastructuur en communicatie zijn sterk verbeterd in vergelijking met vroeger dus hebben de dorpen veel contact met elkaar. De "oost-west" verhouding komt vooral in de politiek nog regelmatig tot uiting. Sommige eilanders komen nog steeds op voor het belang van hun dorp. Zodra een besluit daardoor in een patstelling kan raken of enige dorpisme opsteekt, verwijzen de eilanders al snel naar de "oost-west" verhouding die in de negentiende eeuw is ontstaan. De dorpen Hollum en Ballum staan daarbij voor het westen en Nes en Buren voor het oosten. Amelanders spreken wel van "om oast" en "om west". 

Vaak worden grapjes gemaakt en plagen de dorpen elkaar door vooral de verschillen te benadrukken. Zo wordt in ieder dorp een andere vorm van het Amelands gesproken en bij de "oost-west" verhouding worden die verschillen vaak genoemd. Tevens worden bepaalde tradities en gebruiken per dorp verschillend uitgevoerd. Verder zijn in het ene dorp bepaalde voorzieningen aanwezig en in het andere dorp juist niet. Ook die “ongelijkheid” wordt vaak uitgemeten. Om reden heeft Ameland vaak twee verenigingen, van elke kant één, zoals twee vogelwachten, twee sportclubs, twee muziekverenigingen, enz. Als een dorp in de ogen van een ander dorp wordt voorgetrokken of juist achtergesteld, dus ongelijk wordt behandeld, dan wordt de politiek al snel de "oost-west" verhouding verweten in plaats van neutrale besluitvorming te nemen. 

Tot slot is de fictieve grens van oost- en west-Ameland de beruchte hoge dijk ook wel bekend als "de hôge diek". Deze dijk ligt tussen Ballum en Nes op de plek waar het eiland op zijn smalst is. Toen het waterschap van Nes-Buren niet wilde meewerken met het waterschap van Hollum-Ballum (‘De Grieën’) bij de aanleg van de Waddenzeedijk in de jaren 1910, stopte het waterschap 'De Grieën' met deze dijkaanleg waarvan 'De Hôge Diek' het resultaat en overblijfsel is. Later werd deze dijk de fictieve grens tussen oost en west-Ameland waarnaar door beide kanten bij de "oost-west" verhouding wordt verwezen.

FAQ

Ik wil op de hoogte blijven van de updates van Amelander historie.

Meld u aan voor onze maandelijkse nieuwsbrief! Deze nieuwsbrief bevat de laatste historische wetenswaardigheden van Ameland in woord en beeld. Zo blijft u op de hoogte van de rijke Amelander historie. Ook kunt u ons volgen via Twitter, Google+ en abonneren op ons Youtubekanaal.

Ik heb een website of bestand met informatie over de Amelander geschiedenis of genealogie.

Wij ontvangen graag de links van de websites met informatie over de Amelander geschiedenis en genealogische gegevens. Deze websites worden op de link-pagina geplaatst. Daarnaast bestaat de mogelijkheid tot het ruilen van links. Wij plaatsen dan de link van uw website op voorwaarde dat u een link naar Amelander historie op uw site plaatst. Tot slot kunt u ook bestanden (foto’s, documenten) naar ons mailen (info@amelanderhistorie.nl). Hierbij kunt u denken aan een index van uw publicatie, stambomen, verhalen enz. Op verzoek kan dit op deze website geplaatst worden.

Ik heb oude foto’s van Ameland met onbekende personen, voorwerpen, huizen enz. en wil graag weten wie, wat of waar het is.

Dan kunt u uw foto mailen naar info@amelanderhistorie.nl waarna wij de foto een week lang in de rubriek ‘Foto van de week’ plaatsen. Ook kunt u die foto in de beeldbank Amelanders laten plaatsen. Alle binnengekomen reacties geven wij dan aan u door. Ook kunt u uw vraag plaatsen op het forum van Amelander Historie. Als u zich registreert, kunt u een bericht met uw vraag plaatsen. Vervolgens kunnen andere leden op uw bericht reageren. 

Ik heb een vraag over mijn genealogisch of historisch onderzoek .

Wij helpen u graag met uw onderzoek. Dit kan op vele manieren. Zo kunnen wij uw vragen tijdelijk op onze website plaatsen waarop onze bezoekers kunnen reageren. Daarnaast kunnen wij uw genealogische gegevens zoals stambomen, familieverhalen e.d. op de website plaatsen. Ervaring leert dat het delen van deze gegevens uw veel voordelen biedt. De bezoekers kunnen via onze site met u in contact komen en gegevens met u uitwisselen. Delen is vermenigvuldigen! Tot slot kunnen wij u met mensen in contact brengen die u mogelijk verder met uw onderzoek kunnen helpen. Daarvoor adviseren wij u aan het Forum Amelander historie deel te nemen. U kunt op dit forum uw vraag in verschillende categorieën plaatsen. U heeft zich binnen enkele minuten geregistreerd en kunt dan uw bericht plaatsen. Daarna kunnen andere leden op uw bericht reageren.

Zoek ook in onze genealogische database met meer dan 5.000 Amelanders. Mocht u genealogische gegevens van Amelanders hebben dan kunt u zich registreren en die personen aan de database toevoegen.

Ik schrijf een boek of relaas met betrekking tot de Amelander geschiedenis of genealogie.

Mocht u een boek of relaas over de Amelander geschiedenis of genealogie schrijven dan komen wij graag met u in contact! Wij plaatsen gratis een persbericht van uw boek op onze site waarbij het mogelijk is dat geïnteresseerden zich kunnen inschrijven. Daarnaast is het mogelijk uw onderzoek in de vorm van een e-book (.pdf, .doc, .docx) op deze site te plaatsen zodat de bezoekers hier kennis van kunnen nemen. Tot slot kunt u van uw publicatie een index naar ons mailen die wij op onze website kunnen plaatsen. Zo weten andere onderzoekers welke personen of gegevens in uw boek zijn te vinden. 

Ik heb hulp nodig met mijn onderzoek naar de Amelander geschiedenis of genealogie.

Wij helpen u graag verder met uw onderzoek naar de Amelander geschiedenis of genealogie. Zo kunnen wij u adviseren bij het vinden van genealogische gegevens of publicaties over de Amelander geschiedenis. Tevens kunnen wij op verzoek een oproep of vraag op ons forum Amelanders plaatsen. Uiteraard kunt u zelf ook aan dit forum deelnemen. Daarnaast werken wij samen met de Historische Vereniging Noordoost Friesland die u met uw onderzoek binnen de regio Noordoost-Friesland kan helpen.  En check ook onze genealogische database met meer dan 5.000 Amelanders. Tenslotte kunt u aan ons familiearchief deelnemen. Als deelnemer kunt u foto's, scans en verhalen plaatsen waar andere deelnemers op kunnen reageren. Het familiearchief is een besloten digitale ruimte. Dit betekent dat u een toegangscode nodig heeft om in te kunnen loggen. U kunt een toegangscode aanvragen via info@amelanderhistorie.nl.

Ik heb een verhaal met betrekking tot de Amelander geschiedenis en wil dit graag met anderen delen.

Regelmatig verschijnen op deze website artikelen over historische onderwerpen, persoonlijke verhalen en oude krantenberichten. Met al deze artikelen proberen we een zo groot mogelijk publiek over de rijke Amelander geschiedenis te informeren en te interesseren. In belangrijke mate zijn we daarvoor afhankelijk van uw bijdragen! Uw (persoonlijke) verhalen over uw familie, belevenissen of onderzoek naar de Amelander geschiedenis zijn van harte welkom. U kunt dit mailen naar info@amelanderh istorie.nl.

Ik heb vragen of opmerkingen over de inhoud op deze website.

Al uw opmerkingen, correcties en ideeën zijn welkom via info@amelanderhistorie.nl. U kunt ook het onderstaand formulier invullen. Wij reageren dan zo spoedig mogelijk.

Vragen

Heeft u een vraag, opmerking of bestand? Vul dan dit formulier in en druk op 'verzenden'. Wij nemen z.s.m. contact met u op!

 

Ontdek alles over Stichting De Ouwe Pôlle

NIEUW: Teken nu in op het boek 'Tegelkunst op Ameland' van Barbara Hofker-Esser

In de zomer van 2024 is er werk van Barbara Hofker - Esser in het Cultuur en Historischmuseum Sorgdrager op Ameland te zien.Intekenactie Tegelkunst op Ameland - Barbara Hofker Bij deze overzichtstentoonstelling van ruim 60 kunstwerken wordt dit boekje uitgegeven. 
Het is een naslagwerk met veel foto’s van prachtige Amelander tegelkunst, allemaal naar eigen ontwerp van Barbara Hofker. Joke Mosterman schreef de verhalen achter de tegels en plaatste Amelander tegeltableaus in een historische context.
 
Het boekje is nu al te bestellen voor een intekenprijs van 12,50 euro. In de museumwinkels is dit prachtige naslagwerk vanaf 28 maart verkrijgbaar voor 15,00 euro. 
 
64 + 4 pagina’s
Soft en glossy omslag
21 x 21 cm
 

<<< Doe mee aan de intekenactie: klik hier om in te tekenen! >>>

Word vriend van Stichting De Ouwe Pôlle en mis niets meer van de Amelander cultuur!

Word vriend van Stichting 'De Ouwe Pôlle Ameland'. Daarmee steunt u het behoud van het cultuurhistorisch erfgoed op Ameland.

  • Ontvang drie keer per jaar onze magazine Pôllepraat vol verhalen over de Amelander cultuur en geschiedenis
  • Steun onze musea op Ameland: museum Sorgdrager, museum Swartwoude, het bunkermuseum en de cultuurkerk in Nes
  • Met uw bijdrage organiseren wij ieder winter een programma bestaande uit lezingen waaraan u kunt deelnemen
  • Onze stichting heeft een ANBI-status (Algemeen Nut Beogende Instelling)

<<< Meld je aan als vriend van de Ouwe Pôlle >>>