De oude kerk in het 'Bosch bij Balm' (3)
De grafsteen van de Van Cammingha’s
In de voormalige kerk op de begraafplaats van Ballum bevond zich de grafzerk van de familie Van Cammingha. Tijdens de bouw van het nieuwe baarhuisje in 1980, dat hoofdzakelijk als doel had om de grafsteen een betere bescherming te bieden, zijn er gedetailleerde gegevens over deze rustplaats van de bekende Heren van Ameland gevonden.
De kerk zou gebouwd kunnen zijn aan het einde van de dertiende eeuw of begin veertiende eeuw, (zie deel II) doch pas in 1552 werd in deze kerk de eerste Van Cammingha bijgezet in de grafkelder en werd er een bijzonder fraaie grafsteen geplaatst. We weten inmiddels dat de kerk van Ballum oorspronkelijk tot de hoofdkerk van Hollum behoorde en omstreeks 1480 werd gewijd aan de heilige Barbara; er werd een pastoor toegewezen en betaald door de heer van Ameland...
Tekening van de grafsteen van de familie Van Cammingha (verder op deze pagina staat een foto)
De monumentale grafsteen met een afmeting van 3.80 x 2.25 meter is gemaakt in 1556 door de Franeker steenhouwer Vincent Lucas. De Renaissance grafsteen toont ons een afbeelding van de geharnaste ridder geplaatst in een diepe nis en verder is de grafsteen met Renaissance elementen verfraaid. De grafsteen heeft een dikte van 22 cm, maar bestaat uit twee delen: een ondersteen met een dikte van 10 cm en een bovensteen met een dikte van 12 cm. De steen is vermoedelijk in twee delen gemaakt vanwege het gewicht zodat deze gemakkelijker vervoerd kan worden. Het totale gewicht van de hardstenen van de grafsteen bedraagt namelijk ruim drie ton. Waar de grafsteen is gemaakt, is niet te bepalen. Het kan in de werkplaats van Vincent Lucas in Franeker zijn geweest. Dat is wel het meest aannemelijke, maar het moest daarna wel naar Ameland vervoerd worden.
Op de hoeken van de grafsteen zien we medaillons. De daarin behorende afbeeldingen zijn niet meer te zien. Vermoedelijk waren de familiewapens van de Van Cammingha’s aangegeven hetgeen in de Renaissance kunst veel werd toegepast. Voor de periode van de Renaissance kunst werden in de hoeken van grafstenen de 4 evangelisten afgebeeld, te weten Johannes; afgebeeld als een adelaar, Mattheus; afgebeeld als gevleugelde mens, Marcus; afgebeeld als gevleugelde leeuw en Lucas; afgebeeld als gevleugelde stier.
Onderin de linker hoek van de grafsteen is nog iets te zien van een afbeelding in het medaillon, een afbeelding zoals wel meer wordt waargenomen op grafstenen uit het Renaissance tijdperk.
In het rondlopend randschrift op de grafsteen lezen we de volgende tekst:
“INT JAER ONS HEREN MVc “
“LIJ DEN X OCTOBRIS STERF DEN EEDELEN EN EERENTVHESTE – WELGHE “
“BORE HEERH WYTSO VA CAMINGHA “
“HEER VAN AMELANDT EN IS HIER ONDER BEGRAVEN”
Het jaartal in Romeinse cijfers is op een bijzondere manier gebruikt; MVcLIJ verklaring is dat Vc gelezen moet worden als het getal vijf (V) vermenigvuldigd met 100 ( C ) = vijfhonderd. LIJ moet gelezen worden als twee vijftig (LII)
De eerste Van Cammingha die in de grafkelder van Ballum werd ‘bijgezet’ is Wytso van Cammingha – 1492 – 1552, hij was heer van Ameland van 1521 tot 1552 en was niet getrouwd, Wytso is overleden op 10 oktober 1552.
Grafsteen van de Familie Van Cmmingha te Ballum.
Onder de grafsteen vinden we een kelder welke is opgemetseld van kleinsteen. De diepte van deze kelder bedraagt 1.36 meter gemeten vanaf de onderkant van de grafsteen tot op de bodem van de kelder. De kelderbodem is belegd met estrikken met een afmeting van 13,5 x 13,5 cm. In het midden van de bodem is een verdiept gedeelte gemaakt, een soort putje dus, die als dusdanig gediend kan hebben om het vocht op te vangen. De wanden van de kelder, bestaande uit een steensmuur, hebben een dikte van 20 cm. In de westwand van de kelder is een apart stuk metselwerk verwerkt, uitgevoerd in kloostermoppen, met een breedte van 80 cm. en een hoogte vanaf de onderkant van de grafsteen tot 20cm boven de bodem. Het vermoeden is dat dit gedeelte is gebruikt om tijdens een bijzetting de kelder te bereiken. Na de begrafenis zal dan deze opening weer dichtgemetseld zijn. Wel blijft de vraag hoe bereikte men de kelder? Deze ligt geheel onder de kerkvloer. Er moest dus een opening in de vloer gemaakt worden. Of zou er een ruimte in de vloer gehouden zijn vanwaar een gemetselde trap naar beneden leidde? We kunnen het niet met zekerheid zeggen.
Dwarsdoorsnede grafkelder
Nadat de kerk in 1832/33 is afgebroken, werd ter bescherming van de grafsteen een gebouwtje opgetrokken dat bekend stond als ‘t’baarhuuske’, welke tevens als materiaalopslag diende. Daar het gebouwtje even groot was als de grafsteen, werd de grafsteen dus gebruikt als vloer van de opslag. Later werd dit eerste gebouwtje iets vergroot en in 1979 werd een geheel nieuw baarhuisje in de oude stijl gebouwd. De ruimte met daarin de grafsteen werd niet meer gebruikt als opslag. Hiervoor is een aparte ruimte binnen het gebouwtje beschikbaar.
Fragment van de grafsteen met de namen van degene die in de kelder zijn bijgezet.
In de grafkelder liggen 11 schedels. Er zijn dus 11 personen begraven van wie zeven de namen bekend zijn. Ze staan aangegeven op de grafsteen onder de ridderfiguur in twee cartouches:
1e cartouche
Å 1556 de 19 Decembris sterf de eedele Eerentvheste en Welgebore heer. heer Haijo va Cammingha.
Å 1575 de 29 Octobris sterf de eedele Eernetvheste en Welgebore heer. Hr. Pieter va Cammingha heer va Amelandt.
Å 1574 de 15 Octobris sterf de eedele Eerbare juffrov Franske va Minnema vrov va Amlant dhvisfrov va Pieter va Cammingha voorsc.
2e cartouche
Heer Pieter va Camminga Vrij end Erff. Heer van Amelandt is gestorven de Maarth 1638 Vrou Sjouck va Ockinga Vrou va Amelandt is geftorven de 4 aprilis 1638. Heer Wytze
va Cammingha vrij ende erfheer va de Heerlijkheit Amelandt sterf de 24 Januarij 1641 heeft geregeert ………..
In de oude kerk zijn dus ooit de volgende personen begraven:
1- Heer Wytso van Cammingha, overleden 10 oktober 1552
2- Heer Hayo van Cammingha, overleden 19 december 1556
3- Heer Pieter van Cammingha, overleden 29 oktober 1575
4- Juffrouw Franske van Minnema, overleden 15 oktober 1574
5- Heer Pieter van Cammingha, overleden … maart 1638
6- Vrou Sjouck van Ockinga, overleden 4 april 1638
7- Heer Wytze van Cammingha, overleden 24 januari 1641.
